Sandomierz – nazywany czasem małym Rzymem – położony jest na siedmiu wzgórzach nad brzegiem Wisły. Dobrze rozwinięta baza noclegowa, chwalona gastronomia i wiele ciekawych miejsc zarówno dla samotnych turystów, jak i rodzin z dziećmi, przyciąga wielu odwiedzających. Choć Sandomierz posiada znaczną liczbę historycznych budowli, to jednak Stare Miasto, a w nim Rynek Starego Miasta, zwracają najwięcej uwagi, tworząc zabytkowy zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy.
Ratusz – centralny punkt Rynku Starego Miasta
Sandomierski Rynek Starego Miasta to kwadrat o powierzchni 100 metrów kwadratowych. Plac ten jest pochyły – różnica poziomów w najwyższym i najniższym miejscu wynosi nawet 15 metrów. W górnej pierzei, w rogu rynku, postawiono ogromnych rozmiarów kotwicę z łańcuchem ustawionym pionowo ku górze, symbolicznie sięgającym ku niebu. To jedno z ulubionych miejsc do pamiątkowych fotografii w Sandomierzu. Warto wiedzieć, że obok Dużego Rynku istnieje Mały Rynek, oba łączy mała uliczka.
Ratusz został zbudowany w XIV wieku, zaraz po najeździe Litwinów. Można się w nim dopatrzeć pewnych elementów gotyku, choć sama bryła jest już renesansowa. Początkowo zbudowany na planie kwadratu, zwieńczony wysoką ośmioboczną wieżą, ostatecznie rozbudowany został w formę prostokąta. W XVI wieku powstała charakterystyczna attyka, a sto lat później barokowa wieża. Na ścianie Ratusza umieszczono zegar słoneczny, który został zbudowany w XX wieku przez właściciela jednej z największych na świecie kolekcji zegarów słonecznych – Tadeusza Przypkowskiego.
W każde południe z wieży Ratusza rozlega się hejnał sandomierski.
Przez wiele lat w budynku tym mieściło się Muzeum Okręgowe. Obecnie w podziemiach Ratusza mieści się klub-kawiarnia-restauracja Lapidarium. W przeszłości była to siedziba miejskiego kata.
Na pierwszym piętrze znajdują się dwie sale: w jednej odbywają się obrady Rady Miasta Sandomierz, w drugiej udzielane są śluby cywilne. W części attyki, na poddaszu funkcjonują biura Urzędu Stanu Cywilnego.
U stóp Ratusza stoi figura Matki Boskiej z osiemnastego wieku, pamiątka po misjach przeprowadzonych przez sandomierskich Dominikanów. W letnie weekendy na straży pomnika stoją sandomierscy rycerze, a zmiana warty przyciąga rzesze turystów.
Obok figury znajduje się replika dawnej studni miejskiej.
Zabytkowe kamienice wokół Rynku
Dumę Starego Miasta stanowią biegnące wokół Rynku zabytkowe kamienice o niepowtarzalnym charakterze architektonicznym. Na uwagę zasługuje na przykład adres Rynek 27, narożna kamienica mieszczańska z zachowanymi podcieniami, która nosi nazwę „Pod Ciżemką”. Należała ona do Węgra Lazarczyka, znanego jako piwowar. Nazwa pochodzi od znalezionego w czasie restauracji budynku ceglanego odcisku w kształcie ciżmy. Tu można zobaczyć renesansowe biforium (czyli podwójne arkadowe okno przedzielone kolumną), a także oryginalny drewniany strop. Obecnie mieści się tutaj słynąca z dobrej kuchni restauracja i znany hotel „Pod Ciżemką”.
W zachodniej części rynku podziwiać można trzy zabytkowe kamienice z XV i XVI wieku. W jednej z nich – kamienicy Oleśnickich – w 1570 roku wyznawcy różnych religii, kalwinizmu, luteranizmu oraz bracia czescy, podpisali wspólny katechizm, czyli umowę wzajemnej tolerancji – „Zgodę Sandomierską”. Schody umieszczone na dziedzińcu tej kamienicy prowadzą do podziemia, gdzie istnieje trasa turystyczna.
W tak zwanym konwikcie Boboli znajduje się datowane na 1600 rok malowidło z wizerunkiem Chrystusa Sędziego. Kiedyś w tym miejscu mieścił się internat dla uczniów Collegium Gostomianum. W piwnicach tej kamienicy zwiedzić można Zbrojownię Rycerską. Do najcenniejszych budowli Sandomierza należy kamienica pod numerem 23, która zachowała swój oryginalny wygląd.
Przy Rynku 12 mieści się dawny Odwach – kamienica klasycystyczna, wzniesiona w połowie XIX wieku, pełniąca dawniej rolę posterunku policji i żandarmerii, stąd nazywana jest „odwachem”. Obecnie jest siedzibą sandomierskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.
Jedną z najbardziej znanych kamienic na Rynku jest Kamienica Mikołaja Gomółki – obywatela miasta Sandomierz – utalentowanego muzyka i kompozytora przebywającego na dworze królewskim. W pamięci potomnych zapisał się jako autor skomponowanej w 1580 roku muzyki do przekładu Psalmów Jana Kochanowskiego, wydanej pod tytułem Melodie na psałterz Polski.
Sandomierz i Podziemna część Rynku Starego Miasta
Jedną z największych atrakcji Sandomierza jest podziemna Trasa Turystyczna. To 34 komnaty biegnące pod kamienicami przy Rynku Starego Miasta. Dawniej były to magazyny kupieckie, piwnice, kopane przez sandomierskich kupców od piętnastego do siedemnastego wieku. W latach siedemdziesiątych zaaranżowano je na podziemne komnaty i korytarze. Wchodzący do nich turyści w najgłębszym miejscu znajdują się 12 metrów pod ziemią, a sama trasa liczy sobie około pół kilometra.
Od 2008 roku Sandomierz zyskał na popularności dzięki serialowi TVP „Ojciec Mateusz”, który jest kręcony w tych okolicach. W 2014 roku w Sandomierzu zrealizowano również zdjęcia do filmu w reż. Borysa Lankosza „Ziarno Prawdy” – opartego na powieści Zygmunta Miłoszewskiego o tym samym tytule.
W czasie wakacji na rynku odbywają się liczne imprezy, między innymi pokazy walk rycerskich i tańca dworskiego – renesansowego.
